Hollanda Savaşı'nın Yıldönümü Ya Da Açe’de Bir Medeniyet Mücadelesi / Commemoration of the Dutch War

Mehmet Özay                                                                                            26 Mart 2016

26 Mart 1873 Hollanda Savaşı’nın yıldönümü. Şayet bu tarihi vak’a Açe’de bir nebze olsun dikkat çekerken, Açe’nin salt bir Eyalet düzeyinde yer aldığı Endonezya Cumhuriyeti’nde ele alınmıyorsa bunda büyük bir eksiklik var demektir.

Bu savaşın bir ‘Beyaz’ ve ‘Yerli’ mücadelesine indirgenemeyeceğini en başta vurgulayalım. Bu savaşın karşılık geldiği tarihi, dini, ekonomik, toplumsal ve kültürel vechelerini dikkate almak Açe’nin 19. yüzyılın son çeyreğine girilirken üzerinde yükseldiği toprakların neye tekabül ettiğini anlamakla mümkündür. Sumatra Adası’nın kuzeyinde Açe topraklarında cereyan eden savaşın Hollandalılar açısından neye karşılık geldiğini sorduğumuzda, hiç kuşku yok ki, sömürgecilikten ‘emperyalizme’ evrilen bir Avrupa devletinin ihtiyaç duyduğu ekonomik ve de siyasi genişleme hedefiyle karşılaşılır.

Hollanda bir Protestan güç olmakla birlikte, temelde dini saiklerle bu savaşa girişmemekle birlikte, Açe istila girişmi dini referanslarından da bağımsız değildir. Açe noktai nazarında ise, savaş tam anlamıyla dini bir içeriğe ve de bütüne sahiptir. Açelilerin bu savaşı birkaç yıl gibi sürede değil, farklı değerlendirmelerle kırk ila yetmiş yıla varan bir sürece yayılmasında bu içerik ve bütünün sürekliliği olduğu fark edilir. Açe’de vatan ile din olgusunun ayrılmazlığı ile insanlık onuru ile özgürlüğün içiçe geçtiği derinlikli bir sosyo-politik ve dini algı, Hollanda gücüne karşı verilen savaşta başat unsurdur.

Açe toprağında, bu savaşın verildiği yıllarda, aynı coğrafyada yani Takımadalar ve Güneydoğu Asya’da örneğin bir Cava Adası’na ya da Malaya denilen topraklardaki önemli bir siyasi yapı olarak dikkat çeken Cohor Sultanlığı’na bakarak da değerlendirilebilir. Her üç bölgenin de kendine has özellikleri olduğunu göz ardı etmemekle birlikte, bu coğrafyaya tarihsel süreçlerde bakıldığında bu üç bölgenin sürekli karşımıza çıkan siyasi değerler olması hasebiyle karşılaştırmanın dikkate değer bir yönü olduğu da gerçektir.

Hollanda Doğu Hint Yönetimi’nin (VOC) sömürge topraklarında kalıcılığının simgesi olarak ortaya çıkan sömürge başkenti Batavya yani bugünkü Cakarta, Cava Adası’nın Hollanda sömürge yönetimi ile Hollandalı ticaret sınıfının güdümüne girdiğinin bir delilidir. Öte yandan, Cohor Sultanlığı, Riau-Cohor Sultanlığı’ndan koparılarak, İngiltere Krallığı’nın Singapur Adası’nda kurduğu siyasi ve ekonomik yapının güdümünde gelişen bir siyasi yapı olarak varlığını sürdürüyordu. Öyle ki, Cohor’da siyasi yapının en tepe noktasını teşkil eden ‘Temenengong-Maharaja ve Sultan’ unvanlarının yapılaştırdığı siyasi varlığın temellerinin de İngiltere Krallığı’nın nüfuzuyla kayda değer bir etkileşimi söz konusudur.

Öte yandan, Hollanda sömürge yönetiminin Açe topraklarına olan ilgisi ilk olarak 1873’te de ortaya çıkmış değildir. Bu anlamda, Açe Devleti’nin siyasi varlığına kast eden ve nihayetinde bunu fiili olarak ortadan kaldıran Hollanda istilasını 26 Mart 1873’den itibaren okumak ve anlamaya çalışmak yerine, iki Hollanda gemisinin 16. yüzyıl sonlarında Açe Devleti başkentine ticari anlaşma amacıyla gelmeleriyle başlatmak gerekir. Ardından modern dönemde ulus devlet kurulma aşamasında tıpkı diğer Takımadalar gibi Açe topraklarının da ne şekilde bir yeniden yapılaştırılmaya sürüklendiğini de unutmamak gerekir.

Bu vesileyle, sömürge tarihinin en önemli savaşlarından biri kabul edilen ve Açelilerce ‘Hollanda Savaşı’, ‘Kahpe Savaşı’ adlarıyla anılan bu savaşta mücadele ederek hayatını yitiren şehidlere, Hollandalıların uyguladığı soykırım düzeyinde saldırılara maruz kalan ve hayatlarını kaybeden yaşlılara, kadınlara ve çocuklara Allah’tan rahmet dilerim.